De Bossche Citadel springt op luchtfoto's van 's-Hertogenbosch direct in het oog. Vanaf de grond ligt deze historische locatie meer verscholen, achter dikke aarden wallen, hoge muren en een gracht.
De Citadel kent een geschiedenis die teruggaat tot de zeventiende eeuw. Van machtige dwangburcht, met kanonnen gericht op de Bossche binnenstad, tot militaire gevangenis, kazerne en jongerensociëteit tot thuis van het Brabants Historisch Informatie Centrum en Erfgoed Brabant. De Citadel is een geschiedenisboek in steen.
We reizen terug naar de zeventiende eeuw... Na het beleg van 's-Hertogenbosch verovert stadhouder Frederik Hendrik de stad in 1629 op de katholieke Spanjaarden. De Tachtigjarige Oorlog woedt dan al tientallen jaren. Naast een strijd tussen twee landen is het ook een burgeroorlog tussen katholieken en protestanten. Voor de katholieke Brabanders breekt na de val van Den Bosch een periode van onderdrukking aan.
Aan de rand van de stad laat Frederik Hendrik het Fort Willem Maria bouwen om de Bosschenaren in bedwang te houden. Het is een dwangburcht met muren van twee meter dik en een gracht eromheen. Met op de aarden wallen kanonnen, waarvan de loop niet gericht was op mogelijke aanvallers van buiten, maar op de stad zelf.
De Bosschenaren noemen het Fort al snel 'de Papenbril' van waaruit zij, de Bossche papen (een scheldwoord voor katholieken), in de gaten worden gehouden. De naam Citadel komt pas later, aan het einde van de achttiende eeuw, als de Fransen de macht over de stad hebben.
In de loop van de eeuwen verandert het gebouw steeds weer van functie. Van dwangburcht naar militaire gevangenis en van kazerne tot vrijplaats. Ook zijn er grote verbouwingen. In 1848 wordt de Citadel verbouwd tot kazerne en in 1880 verliest het een van de bastions voor de verbreding van de Zuid-Willemsvaart.
In de twintigste eeuw verlaten de militairen de kazerne. De Citadel wordt in de jaren erna onder meer een thuis voor kunstenaars, de eerste gastarbeiders, jongeren en er zit zelfs een tijdje een hobbygarage van de P.T.T.
De kinderen Brekelmans spelen met uitzicht op Diezebrug en de Citadel, 's-Hertogenbosch 1965
beeld: Jan Brekelmans, collectie BHIC nr. BREKEL-30
Het terrein en de gebouwen raken in verval. Tot het toenmalige Rijksarchief, het huidige Brabants Historisch Informatie Centrum, het terrein eind jaren 80 verbouwd tot modern archief. De vestingwallen worden gerestaureerd, de bouwvallen gesloopt en het hoofdgebouw grondig verbouwd. Kilometers archief vindt een veilige rustplaats in depots in betonnen bunkers binnenin de aarden wallen. En de kanonnen? Die zijn nog altijd gericht op de Bossche binnenstad, als stille getuigen van een lange geschiedenis.
Het hoofdgebouw van het BHIC na de verbouwing, 's-Hertogenbosch 1986
foto: A.H. van der Stappen, collectie BHIC nr. 1699-000500
Wil je meer horen van de Citadel? Luister dan naar de podcast De best bewaarde geheimen van Brabant - 40 jaar archief in de Citadel van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).
