BiBMathilde Diepen (1919-1947) verdient namelijk haar eigen plek in de geschiedenis. Ze had waarschijnlijk het syndroom van down en geeft daarmee een gezicht aan een groep mensen die vaak buiten de reguliere geschiedschrijving valt.
De naam van de Gebroeders Diepen doet bij veel Tilburgers vast een belletje rinkelen. Jarenlang is de gelijknamige textielfabriek beeldbepalend voor de wijk Korvel. Een interessante historie, maar dit verhaal gaat niet over de textielindustrie of directeuren, maar over een bijzondere fabrikantendochter.
Een bijzondere collectie
De portretten van Mathilde
Het verhaal van Mathilde (of Mathilda) Josepha Sophia Maria Diepen begint op 26 september 1919 in Tilburg. Ze wordt geboren als de jongste dochter van de Duitse Josepha Sträter (1878-1950) en Tilburgse textielfabrikant Rudolf Diepen (1875-1920).
Vanwege haar geboorte in een vermogende familie is ze veelvuldig gefotografeerd.
Op basis van deze vaak vrolijke kiekjes kan met redelijke zekerheid worden vastgesteld dat ze het syndroom van Down had. Hierbij is het wel belangrijk om te beseffen dat de aangeboren aandoening tijdens haar leven nog niet officieel was erkend en onderzoek nog in de kinderschoenen stond. Ze heeft dus nooit een diagnose gehad en in bronnen over haar leven is dan ook geen verwijzing naar trisomie-21 te vinden.
Regionaal Archief Tilburg bewaart naast de foto's ook een persoonlijk schriftje waarin moeder Josepha over haar kinderen schrijft. Ze houdt hierin de eerste jaren van haar kinderen nauwgezet bij. Bij haar jongste dochter is te lezen dat ze werd geboren met de helm op. Dit betekent dat het vlies bij de geboorte nog om haar hoofdje zat. Daarnaast was ze na de geboorte meteen op druk, sliep ze de hele nacht door en huilde haast nooit. Kortom, een ideale baby.
De moeder schrijft dat haar jongste gezond is. Toch valt het op de Josepha over haar oudere kinderen vele pagina's volschrijft met de kleinste details, maar aan Mathilde wijdt ze slechts twee kantjes. Zal ze iets hebben aangevoeld, waardoor het pijnlijk was om over de ontwikkeling van het jongste kind te schrijven?
Hoewel er weinig is geschreven over de eerste jaren van Mathilde, vormt ze wel het stralende middelpunt op vele familieportretten. De familie Diepen was vermogend en bracht al aan het begin van de vorige eeuw bezoekjes aan de fotograaf. Een prachtig voorbeeld is een studiofoto van Mathilde als baby.
Nog leuker is het feit dat de familie in het bezit was van een eigen fotocamera.
Hierdoor bestaat de fotocollectie uit veel persoonlijke kiekjes. Het zijn ongedwongen beelden die een idee geven van het karakter van de geportretteerden. Zo zien we dierenvriend Mathilde geregeld met een hondje, geeft ze haar zus een kus, zit ze lachend in de nek van haar boer, of staat ze wat te wiebelen bij een groepsfoto. Daarnaast straalt uit alle foto's een liefde voor het meisje. Als Benjamin van de familie lijkt ze de volle aandacht van haar broers en zussen te hebben.
Deze liefdevolle warmte zien we ook terug op haar bidprentje. Mathilde sterft op 2 maart 1947 op jonge leeftijd in het Noord-Duitse Süderbrarup.
Op haar bidprentje wordt het meisje liefdevol aangeduid als “Unser aller Liebling”.
Hoewel Mathilde nog geen dertig jaar oud wordt, leeft ze voort in de grijstinten van de fotografie. Daarnaast vertellen de beelden niet alleen haar verhaal, maar ook dat van mensen met een verstandelijke beperking. Een grote groep die in de geschiedschrijving vaak in de marge verdwijnt.
Bericht van het overlijden van "unser aller Liebling" Mathilde Sophia Josepha Maria Diepen in Süderbrarup op 2 maart 1947.
Beeld: fotonr. 1700_14_001, collectie Regionaal Archief Tilburg.
Een blinde vlek in de geschiedschrijving
Zorg voor mensen met een beperking
In archieven zijn mensen met een verstandelijke beperking slechts terug te vinden als onpersoonlijke nummers in de documentatie van zorginstellingen. Toch is verder onderzoek waardevol. Uiteraard om mensen een naam en verhaal te geven, maar ook om een nieuw licht te werpen op de ontwikkeling van de zorg voor en beeldvorming over deze kwetsbare groep.
Huize Vincentius in Udenhout omstreeks 1935.
Beeld: Fotograaf onbekend, collectie Regionaal Archief Tilburg, fotonummer 071602.
Aan het begin van de twintigste eeuw was de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking in Noord-Brabant vanwege de Christelijke Charitas (liefdadigheid) voornamelijk het terrein van religieuze organisaties.
In de context van het verhaal over Mathilde is het Udenhoutse Huize Vincentius interessant om te noemen.
Deze school voor “buitengewoon lager onderwijs” van de congregatie van de Dochters van Maria en Joseph, de zusters van de Choorstraat uit ’s-Hertogenbosch, was gericht op meisjes met een verstandelijke beperking. Hoewel de school zich in 1925 initieel vestigde op Nieuw-Herlaer in Sint-Michielsgestel, kon deze dankzij een schenking van de Udenhoutse vermogende weldoener Willem van Iersel (1865-1924) nog in datzelfde jaar naar Udenhout verhuizen.
Groepsfoto ter gelegenheid van de inzegening van huize Vincentius op 22 mei 1930 door mgr. Arnoldus Franciscus Diepen (staand tweede rij in het midden). Op de voorgrond staan de leerlingen en bewoonsters.
Foto: Persbureau Het Zuiden, fotonr. 659067, collectie Regionaal Archief Tilburg.
Huize Vincentius en haar inwoners worden voor de oorlog tijdens meerdere officiële momenten gefotografeerd. Bijvoorbeeld bij de inzegening door bisschop Arnold Diepen, overigens familie van Mathilde, op 22 mei 1930 of de installatie van burgemeester Antonius de Klerk op 20 juni 1936.
De onpersoonlijke foto's van de jonge bewoonsters en leerlingen van Vincentius vormen een schril contrast met de persoonlijke portretten van tijdsgenoot Mathilde.
Hoewel iedere leerling een eigen verhaal heeft, zijn ze vereeuwigd als slechts onderdeel van een (anonieme) groep. Ze zijn slechts getuige van een historische gebeurtenis, zonder daar zelf echt deel van te worden. De meisjes hadden niet het geluk om net als Mathilde uit een rijke familie te komen.
De installatie van burgemeester Antonius (A.M.) de Klerk op 20 juni 1936. Een groepsfoto tijdens het bezoek aan Huize Vincentius met vooraan de jonge bewoonsters.
Foto: Fotopersbureau Het Zuiden, fotonr. 659051, collectie Regionaal Archief Tilburg.
Een vooroorlogse persoonlijke fotocollectie van iemand met een verstandelijke beperking is zeldzaam, maar daardoor juist ontzettend relevant. Daarom moeten we de beelden van Mathilde koesteren. Haar verhaal vormt een belangrijke aanvulling op de historische beeldvorming, die grotendeels wordt bepaald door onpersoonlijke foto’s zoals deze van de meisjes van Vincentius.
