Veel is er niet te zien en toch zijn dit hele bijzondere filmbeelden: opnames van koningin Wilhelmina en prins Hendrik in 's-Hertogenbosch. De beelden zijn namelijk gemaakt op maandagochtend 14 juli 1913. Hiermee zijn het de oudst bekende bewegende beelden van Noord-Brabant!
100 jaar Koninkrijk der Nederlanden
In dat jaar, 1913, viert Nederland 100 jaar onafhankelijkheid. Er wordt gefeest, er zijn folkloristische optochten in dorpen en steden, en het koninklijk paar bezoekt plaatsen in het hele land. In Den Bosch komen zij voor de nationale tentoonstelling voor kerkelijke kunst. De camera's van Pathé Frères leggen de komst van het hoge bezoek vast en zonder dat zij het toen hadden kunnen weten, schreven ze daarmee filmgeschiedenis in onze provincie.
"Eene hare glinsterende stralen verspreidende oranje-zonne, onze bevlagde stad koesterende, begroette ons heden-morgen. [...] En hoewel nu juist de komst der Vorstelijke Bezoekers niet gold onze stad maar meer speciaal de Tentoonstelling [...], was de begroeting door onze Bosschenaars niet minder hartelijk."
bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche courant, 15 juli 1913
"Hare Majesteit was gekleed in wit zijden geborduurd kanten bovenkleed, met witte satijn onderkleed, en witten hoed, waar omheen een groote prachtige Heronveer; om den hals had Hare Majesteit een kostbaar parelsnoer, in de hand een wit satijnen parasol. De Prins was gekleed in gekleede jas met hoogen hoed."
bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche courant, 15 juli 1913
In 1913 viert Nederland 100 jaar onafhankelijkheid. In alle 'voornamere' steden worden activiteiten georganiseerd. In 's-Hertogenbosch is dit de grote Nationale tentoonstelling van oude kerkelijke kunst. De tentoonstelling wordt zaterdag 7 juni geopend door de commissaris van de koningin in de provincie Noord-Brabant, mr. A.E.J. baron van Voorst tot Voorst.
Affiche bij de tentoonstelling van oude kerkelijke kunst, 1913
maker: Dorus Hermsen, collectie Erfgoed 's-Hertogenbosch nr. 0011150
Een jaar eerder, in 1912, komen het initiatiefcomité, bestaande uit leden van de 'Vereniging 's-Hertogenbosch' Belang', met ruim dertig aanwezige genodigden uit de kunstwereld samen om de eerste plannen te bespreken. Rijksarchitect Mulder heeft dan al tekeningen gemaakt van de als een kloosterhof vormgegeven tentoonstellingsgebouwen op de Parade. Insteek van de tentoonstelling wordt de kerkelijke kunst in de meest uitgebreide zin te tonen, dus niet alleen die van de rooms-katholieken, maar "ook die van de Hervormden en Israëlieten”.
Al snel komt als alternatief gebouw de 'brandvrije' overdekte manege in het plantsoen aan de Hekellaan naar voren. De Minister van Oorlog stemt in met het gebruik van deze militaire rijbaan voor dit doel en de tentoonstelling vindt hier uiteindelijk plaats, van juni tot september 1913.
"Waar voor enkele weken nog militaire commando's klonken, zullen over een paar dagen uitroepen van verrassing en bewondering worden gehoord; waar voor kort nog ferme ruiters in wilden galop rondrenden, staan nu brooze, ontzaglijke kostbaarheden en kunstwerken omsluitende, glazen vitrines."
bron: Arnhemse courant, 5 juni 1913 (via Delpher)
Op de tentoonstelling waren zo’n 1000 objecten uit de rooms-katholieke, protestantse, joodse en oud-katholieke eredienst te zien. Hieronder waren kostbare en bijzondere stukken die nooit eerder te zien waren, zoals de drie missalen van de Lebuïnuskerk te Deventer uit het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht en een nooit eerder vertoond schilderij van de kruisdraging uit het bezit van koningin-moeder Emma.
Nationale tentoonstelling van oude kerkelijke kunst, 's-Hertogenbosch 1913
foto: Stoomdrukkerij C.N. Teulings, collectie Erfgoed 's-Hertogenbosch nr. 0079369
De pers was enthousiast over de Bossche expositie. De Nieuwe Rotterdamsche Courant noemde deze "er een, zooals wij die in ons land nog nooit zagen. [...] Haast ondoenlijk schijnt het, dit bijeen te garen, haast ongelooflijk is het, dat er zooveel van betekenis nog schuilt [...]”.
Naast de tentoonstelling wordt, in dezelfde periode, in het nabijgelegen Casino tweemaal per week het mysteriespel Die Sevenste Bliscap van Onzer Vrouwen opgevoerd door ruim 150 Bossche dames en heren.
Op maandag 14 juli bezoeken koningin Wilhelmina en prins Hendrik de tentoonstelling en het mysteriespel. Die morgen komen ze om 09.24 uur per trein aan. Commissaris der Koningin Van Voorst tot Voorst en Burgemeester Van der Does de Willebois ontvangen het hoge bezoek.
Aankondiging van het koninklijk bezoek in de krant, 26 juni 1913
bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant via Delpher
Hierna wordt het paar per automobiel “langs een omweg door de bevlagde straten” naar de militaire rijbaan aan de Hekellaan vervoerd. Ondanks dat het geen officieel bezoek is en er daarom geen officiële huldiging en versiering is, juicht een enthousiaste menigte het koninklijk paar toe.
Op de hoek Hekellaan-Nachtegaalslaantje leggen de camera’s van Pathé Frères de aankomst van het koninklijk paar en de wandeling richting Casino vast in een kort, maar uniek filmfragment. Je vindt de filmbeelden - de oudste van Brabant! - bovenin deze pagina.
"Langs den geheelen weg werden Hare Majesteit en Prins Hendrik zeer hartelijk toegejuicht en allervriendelijkst werd door beiden de menigte toegeknikt."
bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche courant, 15 juli 1913
Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van Jac. Biemans en Nancy van den Eijnden van Erfgoed 's-Hertogenbosch.
bizonder op pr ijs gesteld en herinnneringen aan mijn geboorte stad
Wat fijn dat je deze film met plezier hebt bekeken, Cornelis. Hartelijk dank voor je reactie!
Ook voor een autohistoricus interessante beelden. Dit zijn de oudste die ik ken van Wilhelmina in een auto. Twee van de auto's zijn Spykers van het koninklijk huis. Uit de jaren 20 zijn wel diverse beelden van Wilhelmina in en bij haar Spyker (een later model) maar deze Spykers zijn vrijwel niet meer op film te vinden.
Wat een mooie reactie Fons. Wat leuk om dit te lezen, dat het dus zeker unieke beelden zijn. Als autohistoricus moeten dit soort filmpjes toch onbetaalbaar zijn?
Per mail kregen we nog het volgende antwoord van Fons, met een link erbij. Veel dank hiervoor!
Jazeker, oude filmpjes zijn erg interessant want dan zie je de auto's ook echt in actie.
Nog interessanter dan het filmpje van Wilhelmina in Den Bosch is dit van de HIMA rit, ook met een paar Spykers.
