Batadorp

Batadorp is een wijk in de plaats Best. Deze wijk werd in 1934 gebouwd voor de oorspronkelijk Tsjecho-Slowaakse schoenenfabriek Bata, op grond die het bedrijf van de gemeente Best had gekocht.

Tomáš Baťa
Batadorp werd gerealiseerd naar de socialistische overtuigingen van de fabriekseigenaar en oprichter van Bata, Tomáš Baťa. Om douanetarieven te omzeilen en uit te breiden in het buitenland, bouwde Bata fabrieken en complete dorpen. In Nederland, waar Bata al sinds 1922 actief was met winkels, werd Best gekozen vanwege de lage grondprijs en de beschikbaarheid van goedkope arbeidskrachten. Ook de gunstige verkeerssituatie (met het Wilhelminakanaal, Beatrixkanaal, spoorwegen en het nabijgelegen vliegveld Welschap) speelde een rol in deze keuze.

Werken in de

Fabrieken

Het produceren van schoenen door de Bata Fabrieken het schaven van het zoolleer, 1950 - 1960

Het produceren van schoenen door de Bata Fabrieken strijken van het leer, 1950 - 1960

Het produceren van schoenen door de Bata Fabrieken het meten van de dikte van het leer, 1950 - 1960

Een onderdeel van het productieproces in het fabriek van de Bata het bedienen van de leerwals door Henk Nouens, 09-04-1940

Het produceren van schoenen door de Bata Fabrieken het persen van de achterkappen, 1950 - 1960

Het produceren van schoenen door de Bata Fabrieken het laboratorium, 1950 - 1960

Schoenengigant
In 1933 werd in Best een fabriek gebouwd die een exacte kopie was van de hoofdvestiging in Zlín. Bata had toen al 28 schoenwinkels in Nederland, en dit aantal groeide tot 150 in 1961. Veel van deze winkels hadden een eigen schoenreparatiewerkplaats en een pedicureafdeling. In de fabriek in Best werden dames-, heren-, kinder- en sportschoenen geproduceerd.

BATA fabriek, Europaplein 1, achterzijde met parkeerplaats, 1960 - 1970

Panorama van de huizen van medewerkers, ook kolonie genoemd, 1950 - 1960

Orde en

Netheid

Bata liet de wijk bouwen zodat de medewerkers dicht bij de fabriek konden wonen. Er werden 130 woningen, scholen, een medische dienst en een kapsalon gerealiseerd. Dit type dorpen bouwde Bata ook elders ter wereld waar het bedrijf vestigingen had. Batadorp lag betrekkelijk geïsoleerd van Best door het ontbreken van een brug. Orde en netheid waren belangrijk voor Bata. Naar verluidt kregen de huizen platte daken omdat op zolders toch alleen maar rommel zou worden opgeslagen. Arbeiders mochten geen klompen dragen, het alternatief werd door Bata zelf geproduceerd. Deze eis tot hygiëne kan als paternalistisch worden beschouwd, maar het resulteerde ook in een voorzieningenniveau dat zijn tijd ver vooruit was. Bata richtte ook sportverenigingen, een toneelvereniging, een fanfare en een vrijwilligersbrandweerkorps op.

Bedrijfsbrandweerauto van de BATA fabriek Vermoedelijk met naast de wagen links dhr. Overdijk, portier bij Bata, 1945 - 1955

Het geven van een optreden door de Bata-harmonie, 1978

De heer en mevrouw Mann, Batakoerier, Dye van Best

Batabrug word op zijn plaats gelegd, 1947

Een wedstrijd bij Sport Club Bata een sportclub van de Bata fabrieken, 1950

Beschermd

dorpsgezicht

Vanaf de jaren 60 van de 20e eeuw werd de schoenenproductie naar lagelonenlanden verplaatst en werd Batadorp aan de gemeente Best verkocht. Het winkelnetwerk van Bata verdween eveneens, en de laatste Batawinkel sloot in 1996, op de fabriekswinkel na. De oorspronkelijke bebouwing van Batadorp is nu een historische bezienswaardigheid en wordt als industrieel erfgoed beschouwd. In 2016 werd het grootste deel van Batadorp aangewezen als beschermd dorpsgezicht.

Hoewel de fabriek in afgeslankte vorm bleef bestaan, behoort deze nu tot de in 1970 opgerichte divisie Bata Industrials, die gespecialiseerd schoeisel zoals veiligheidsschoenen maakt. Het hoofdkwartier van deze wereldwijd opererende divisie bevindt zich in Best. In 2008 had Bata Industrials 160 medewerkers die jaarlijks 900.000 paar veiligheidsschoenen en 1 miljoen paar veiligheidskousen produceerden.