Charles Manders schrijft in 1948 geschiedenis. Hoog bovenin de kerktoren van Sint Anthonis weet hij een tv-uitzending van Philips te ontvangen. Daarmee is hij de eerste die buiten Eindhoven televisiebeelden op het scherm krijgt. Met een zelfgebouwde ontvanger zo groot als een kist, en op een piepklein beeldschermpje.
Sneeuwpret en bevrijding
Manders, lokaal bekend van zijn zaak Radio Manders, heeft duidelijk verstand van techniek. Zakelijk en privé experimenteert hij met elektra, radio en televisie. Minder bekend is dat hij ook zelf filmde en daar al in de oorlog mee begint. Sneeuwpret, een huwelijk, werk op de boerderij, maar ook unieke opnames van de bevrijding. De familie Manders schonk deze films onlangs aan het archief, waardoor deze nu goed bewaard blijven en voor iedereen te zien zijn.
Vicaris Haerkens achterop de motor bij Charles Manders in Sint Anthonis. Het kenteken N-51674 werd in 1938 aan Manders verstrekt.
beeld: C. Manders, collectie BHIC nr. MANDERS-05
Radio Manders, de elektronicazaak in de Breestraat (voorheen Dorpsstraat) in Sint Anthonis, was een begrip. Drie generaties stonden er aan het roer, voordat de winkel in 2018 de deuren sloot.
Charles Manders begon de zaak in 1938. Hij werkte als elektricien, verkocht en repareerde radio's, maar bouwde ze ook zelf. Manders was goed met audio en techniek. Geluidsopnames bij de bekende motorraces werden dan ook vaak door hem verzorgd en ook bij toneelvoorstellingen in het dorp regelde Manders met zijn opname- en afspeelapparatuur het geluid.
Na de oorlog volgde Manders de ontwikkelingen rond het nieuwe medium televisie op de voet. Het lukte hem om bouwtekeningen van Philips te krijgen en zelf een ontvanger met beeld en geluid te bouwen. Technisch klopte alles en toch bleef het beeld zwart.
Televisie was toen nog een experiment en de uitzendingen werden verzonden vanuit het Pihlips Natuurkundig Laboratorium (NatLab). Slechts een handvol Philips-medewerkers kon ze thuis ontvangen, en alleen in Eindhoven. Sint Anthonis ligt zo'n 40 kilometer verderop. Toch bleek de afstand niet zozeer het probleem, maar wel een kleine heuvelrug waar de zwakke straling niet overheen bleek te kunnen.
De oplossing: Manders zocht het hogerop. Met toestemming van de pastoor tilde hij zijn bouwwerk ter grootte van een flinke kist naar boven in de kerktoren van Sint Anthonis. Daar werd Manders in 1948 de eerste die buiten Eindhoven televisie op zijn piepkleine beeldscherm toverde.
"En ziet... dezer dagen is het wonder in de kerktoren gebeurd temidden van vrienden en kennissen. De proef slaagde volkomen."
(verschillende lokale en nationale kranten in november 1948)
Krantenknipsel 1 januari 1939
bron: Boxmeers Weekblad, collectie BHIC
Uit interesse had Charles Manders al vroeg een filmcamera. Dat was bekend in het dorp en hij werd vaak gevraagd te filmen bij evenementen, ook door de kerk. Hij verzorgde er dus niet alleen het geluid, maar ook het beeld. Een katholieke processie, een passiespel en de inhuldiging van de nieuwe pastoor, maar ook een huwelijk en sneeuwpret in de straten van Sint Anthonis werden door Manders zo al vroeg op film vereeuwigd. Extra leuk: de filmer komt in veel van zijn films ook zelf even voor de camera.
Veel publiek en deelnemers bij een van de passiespelen in het dorp. Dit passiespel was geschreven door pastoor Van Delft. Een passiespel is een toneelvoorstelling over de passie (het lijden) van Jezus Christus die rond Pasen in Rooms-Katholieke streken wordt opgevoerd.
beeld: C. Manders, collectie BHIC nr. MANDERS-11
Erg bijzonder zijn de filmopnames die hij maakt in de jaren 40. Het zijn opnames van het dagelijks leven, met spelende kinderen in de zandbak en baden in een teil, maar ook een film met verschillende scenes die zijn opgenomen in en rond Sint Anthonis in de septemberdagen van 1944.
Geallieerden en Duitsers wisselen elkaar af in de straten van het dorp. Vanuit het bevrijde Grave komen mensen op de fiets een kijkje nemen. Er is hoop, en er heerst chaos. Manders filmt op verschillende plekken en op verschillende dagen en volgt de bevrijding op de voet.
Charles Manders was een echte verzamelaar. Cassettebandjes met radio-opnames, schriftjes vol aantekeningen, kasboeken van de zaak en gelukkig ook de door hem gemaakte films worden eerst door hemzelf en later door zijn kinderen zorgvuldig bewaard.
Een doos vol films is nu overgedragen aan het archief en gedigitaliseerd voor BrabantinBeelden. 17 Films van Charles Manders zijn daardoor nu voor iedereen (terug) te zien via brabantinbeelden.nl/films en hebben daarmee hun verdiende plek gekregen in ons Brabantse filmgeheugen.
Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten aan de koffie, Sint Anthonis september 1944
beeld: C. Manders, collectie BHIC nr. MANDERS-13
Ben je na het lezen van dit artikel niet alleen heel benieuwd geworden naar de films van Charles Manders, maar ook naar de geschiedenis van de televisie en naar hoe het precies zat met die tv-ontvangst vanaf de kerktoren van Sint Anthonis? Luister dan zeker ook naar deze podcast-aflevering over de Brabantse wortels van televisie van Het geheugen van Brabant. Over knappe koppen in Eindhoven en de zelfgebouwde ontvanger van Charles Manders, die dankzij een cassettebandje uit 1988 zelf ook even aan het woord komt.
mooi heb ook nog beelden van vroeger uit Sint Anthonis
Wat leuk, Henri! Hartelijk dank voor je reactie. Nu zijn we natuurlijk wel heel benieuwd naar die beelden. Mocht je ze met ons willen delen, dan kun je contact opnemen via info@brabantinbeelden.nl.
