In augustus 1913 hing de opwinding letterlijk in de Brabantse lucht. De Belgische luchtvaartpionier Jan Olieslagers vliegt van Antwerpen naar Tilburg voor vliegwedstrijden. Het vliegtuig van de beroemde piloot wordt gefotografeerd én op vliegbasis Gilze-Rijen zou hij zelfs zijn gefilmd. Deze unieke filmbeelden lijken te zijn overgeleverd en behoren daarmee tot de oudste van Brabant. Of toch niet?
De vroege jaren van de luchtvaart zijn opwindend. Sinds de eerste korte gemotoriseerde vluchten van de gebroeders Wright wil de mens meer het luchtruim te bedwingen. De meeste pioniers van de luchtvaart bereiken aan het begin van de twintigste eeuw een ware heldenstatus en hun namen klinken door in de geschiedenis. Zo ook die van Jan Olieslagers (Antwerpen 1883 - Berchem 1942).
Jan Olieslagers met zijn Blériot-monoplaan tijdens de Amsterdamse Vliegweek op 14 september 1910.
Foto: Fotograaf onbekend, Archief van de Politie, Stadsarchief Amsterdam, fotonr. HDAB00004000027_005.
De carrière van Olieslagers begint niet in de lucht, maar op het land. Hij is een succesvolle wiel- en motorrenner. Wat hem de bijnaam 'den Antwerpsche Duivel' oplevert. Via luchtvaartpionier Louis Blériot raakt hij echter in de ban van de lucht en verruilt hij zijn motor voor het vliegtuig. Olieslagers toont zijn vliegkunsten tijdens Europese vliegshows, wint vele prijzen en vestigt enkele records, waaronder deze van de eerste overlandvlucht over Nederland in 1910.
Vliegwedstrijd Tilburg in de Bredasche courant op 23 augustus 1913 (via Delpher).
Zo is de Belgische vliegenier één van de grote namen tijdens de Tilburgse Vliegwedstrijden van 1913. Het is groot nieuws dat de bekende Olieslagers over Brabant zal vliegen. In de kranten wordt vooraf uitvoerig over de evenement bericht. Hierin lezen we onder andere dat de vlucht van Antwerpen naar Tilburg niet vlekkeloos verloopt. Door een navigatiefoutje maakt Olieslagers een ongeplande tussenlanding in Oudenbosch om vervolgens toch succesvol zijn eindbestemming op tijd voor de wedstrijden te bereiken.
Op 26 augustus 1913 vliegt het eerste vliegtuig boven Tilburg: de Blériot van Jan Olieslagers.
Foto: Bureau voor de Statistiek en Voorlichting van de gemeente Tilburg, collectie Regionaal Archief Tilburg, fotonr. 041552.
De Tilburgse vliegwedstrijden bestaan uit verschillende onderdelen. Zoals bommenwerpen (wie werpt de "bom" het dichts bij het doel), hoog vliegen en een race van Molenheide (bij Gilze en Rijen) naar Tilburg. Helaas is beeldmateriaal van het evenement schaars, maar Stadsarchief Breda heeft filmbeelden waarop Olieslagers op vliegveld Gilze-Rijen te zien zou zijn.
In dat geval zouden dit bijzondere filmbeelden zijn, die zelfs tot de oudsten van Brabant gerekend kunnen worden.
Maar... zijn deze beelden echt gemaakt in Gilze en Rijen? Én is de vliegenier met destijds modieuze snor wel Olieslagers?
Uitsluitsel rondom de herkomst van de, hoe dan ook prachtige, film is waarschijnlijk te vinden bij Eye Filmmuseum. In de collectie bevinden zich namelijk beelden van de "Sensationeele vliegdemonstratie door den Fransche luchtacrobaat Pegoud". Wat blijkt? We zien hier de zogenaamde "Olieslagers" uit de collectie van Stadsarchief Breda.
De vliegenier op de beelden van "Gilze en Rijen" blijkt de Franse Adolphe Pégoud (1889-1915) te zijn. Overigens geen kleine naam in de luchtvaartgeschiedenis. Hij is de eerste vliegende aas, springt als eerste piloot met parachute uit een vliegtuig en maakt waarschijnlijk als eerste piloot een looping.
Helaas blijkt hieruit wel dat de filmbeelden niet in Brabant, maar in Rotterdam zijn gemaakt.
Hier geeft Pégoud in november 1913 vliegdemonstraties en wordt hij gefilmd door Pathé Frères, het Nederlandse filiaal van Pathé.
Ansichtkaart (ca. 1930) uit Duitsland met portret van Pégoud en tekening van zijn looping.
Foto: Zinnmann, Wikimedia Commons.
Het verhaal over de verwisseling van de luchtvaartpioniers illustreert overigens wel treffend hoe lastig het is om oude filmbeelden te duiden.
Iets waar iedere beeldbeherende instelling over mee kan praten.
De film van Stadsarchief Breda zit namelijk op een filmrol met beelden Sinterklaas en een optocht in de stad, gedateerd 1913. Hierdoor ligt het in de lijn der verwachting dat de beelden van de vliegenier ook in deze omgeving gemaakt zijn en laat Olieslagers nou net dat jaar in Brabant zijn. Daarnaast is het mogelijk dat de film al is overgedragen met deze op het eerste oog kloppende, maar achteraf foutieve, informatie.
Overigens waren Pégoud en Olieslagers geen onbekenden van elkaar. Beide piloten vlogen voor Frans luchtvaartpionier Louis Blériot (1872-1936) én de eerste looping van Pégoud was voor de Belgische vliegenier een reden om dit ook onder de knie te krijgen. Met succes.
Het voorbeeld van de verwisselde vliegeniers toont aan dat het belangrijk is om onderzoek te blijven doen naar films in archiefcollecties, maar ook de kennis van het publiek aan te spreken.
Dus weet je meer over deze filmbeelden, of over andere films op BrabantinBeelden? Laat dan vooral hieronder even een opmerking achter. Zodat we samen verder bouwen het het foto- en filmgeheugen van Brabant.
